تاریخچه شهر ملایر – شهری با قدمت چندهزار ساله ولی ناشناس !

ملایر شهری تاریخی در غرب ایران در جنوب شرقی استان همدان واقع شده است. ملایر یکی از شهرستان های جنوبی استان همدان با آب و هوای معتدل و کوهستانی است. پس از ایلامیان، مادها در ملایر ساکن شدند. همچنین با کاوش های باستان شناسی در تپه نوشیجان (قلعه و آتشکده باستانی در غرب ملایر) سه طبقه شناسایی شد. طبقه اول را به مادها، طبقه دوم را به هخامنشیان و طبقه سوم را به ساسانیان نسبت می دهند.قدمت سکونت در محل فعلی ملایر به تمدن عیلام باز می گردد. شهر فعلی ملایر در دوره قاجار تاسیس شد.

گفته می‌شود که در زمان مادها، آتش بر روی تپه‌ها روشن می‌شد تا اطلاعاتی را از اینجا به سایر نقاط قلمرو ارسال کند. بنابراین این منطقه به مل آگار معروف بود که به معنای تپه آتش بود. فتحعلی شاه مسئول ساخت شهر امروزی ملایر در سال ۱۱۸۸ ه بود. بعدا این شهر توسط محمدعلی میرزا دولت شاه افتتاح شد و به افتخار بانی آن دولت آباد نام گرفت. اما بعدها در زمان پهلوی به ملایر تغییر نام یافت.

مردم ملایر به لهجه های فارسی و ملایری صحبت می کنند. یکی از مراسم سالانه در ملایر، مراسم پخت شربت انگور است که هر ساله پس از چیدن انگور در منازل روستایی و گاه شهری انجام می شود. جشن ملی منبت کاری یک مراسم افتتاحیه سالانه در ملایر است.

تاریخچه کار چوب در ملایر

تاریخچه مستند منبت در ملایر به دوره صفویه برمی گردد. شواهدی مانند امامزاده سام و حام (ع) (واقع در شهر سامن) نشان می دهد که آثار چوبی در دوره صفویه در منطقه ملایر تولید شده است.

کنده کاری هایی که اکنون در موزه لطفعلیان ملایر نگهداری می شود گره های هندسی است که با چوب تراشیده شده اند. همچنین نمونه های دیگری از کنده کاری روی چوب مانند قاشق های حکاکی شده و روی را در موزه می بینیم.

شهرستان ملایر به عنوان کارگاه و خانه اصلی مبل و منبت و همچنین در شهرستان جوکار در ۱۰ کیلومتری ملایر و روستای دهنو آورزمان که اکثر مردان در صنعت منبت کاری مشغول هستند، می باشد. شهرستان ملایر در آذرماه ۱۳۹۸ به دلیل پیشینه منبت کاری، حضور اساتید پیشکسوت و جوان، وجود دو اتحادیه ویژه منبت و مصنوعات چوبی، وجود شهرک منبت در ورودی شهر ملایر که دارای حدود ۸۰ کارگاه فعال می باشد. و بیش از ۴۵۰ نفر مشغول به کار هستند.

مراحل تولید از ابتدا تا مرحله فروش در این شهرک، دریافت تابلوهای بین المللی و ملی صنایع دستی توسط هنرمندان شهرستان ملایر، ثبت برند شرکت هایی مانند شرکت مارلیک، وجود چندین روستا با صنعت منبت در شهرستان، انجام می شود. مانند روستای دهنو آورزمان که اکثر مردان برای امرار معاش خود به این حرفه اشتغال دارند، وجود بازار بزرگ مبل منبت در شهر که بالای ۲۰۰ فروشگاه حدودا می باشد.

بر اساس آخرین آمار اداره صنایع دستی، ۸۸۳۴ هنرمند مرد و زن و در ۴۹۴۴ کارگاه صنایع دستی ملایر فعال هستند که از این تعداد ۷۹۷۲ نفر در ۴۲۶۰ کارگاه منبت کاری روی چوب به تولید مبلمان منبت کاری می پردازند. این رقم بیش از ۹۰ درصد صنایع دستی شهرستان را به خود اختصاص داده است. مشاغل مربوط به منبت کاری شامل برش چوب، حمل و نقل، نجاری، بافندگی، ابزارسازی، ابزارسازی، قالب گیری و نقاشی است. جمعیت حدود ۲۵۰۰۰ نفر است.

تنوع طرح های شناخته شده و گاه مبتکرانه در منبت ملایر به وضوح دیده می شود. . برای مثال برخی از محصولات از نقوش نقاشی های دیواری و تخت جمشید و گاه از نقوش گیاهی منظم ساده شده استفاده شده است.

در ملایر از بیشتر نقوش گیاهی مانند گل، بوته و گل و مرغ برای منبت استفاده می شود. طراحی های عالی و مدرن در مجسمه های نورانی و داستان های حماسی و مذهبی آن سهم زیادی در منبت کاری مبل ملایر دارد.همانطور که در بالا ذکر شد، طرح های که بیشتر گیاهی هستند معمولا برای طراحی استفاده می شود. معروف به نام های گل پنج برگی یا چند برگ، برگ های ساده، برگ کرفس و برگ پیچک.

گل های چند برگ یکی از اصیل ترین طرح های مورد استفاده در طراحی سنتی ایرانی است. این گل که در منبت کاری با اشکال مختلف ایجاد شده است، سالیان سال است که به زیبایی و فراوانی بر روی تابلو فرش دیده می شود.

تاریخچه منبت کاری در ملایر به دوره صفویه برمی گردد. آثار چوبی مانند امامزاده سام و درب حام در شهر سامن دلیل بر این مدعاست. این درب هم اکنون در موزه لطفیان ملایر نگهداری می شود. نقوش کنده کاری شده و برخی اشعار در آن دوران با اسکنه انجام شده است.

در کنار کارهای چوبی مانند سوزاندن چوب، معرق چوب و آلات موسیقی سنتی که دو نشان ملی و دو نشان بین المللی از یونسکو دریافت کرده اند، آثار هنری دیگری مانند حصیری بافی، سنگبری، قلم زنی، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، چاقوسازی در این زمینه فعالیت می کنند.

وضعیت فعلی صنایع چوبی ملایر به عنوان کاندیدای دریافت نشان جهانی صنایع دستی می باشد. در هر کارخانه ای در ملایر، الگوهای پرکاربرد متفاوت و همچنین الگوهای خلاقانه روی چوب ها یافت می شود. برخی از این نقوش بر روی دیوارهای چاپی و ستون‌های تخت جمشید دیده می‌شود و برخی دیگر حاوی نقوش متقارن ساده از گیاهانی است که به صورت آمیزه‌ای از نجاری و شبکه‌ای روی چوب‌ها می‌آیند. الگوهای مورد استفاده در مبلمان این منطقه نقوش هلیوتروپ، گل و پرنده است و از قاب های مارپیچ برای تزئین بدنه های چوبی مبلمان استفاده می شود. گیاهان نقش بسزایی در خلق آثار هنری چوبی دارند.

و اما در ویدئو زیر شما با محیط شهری ملایر به صورت کاملا صمیمی و لهجه مردم ملایر آشنا خواهید شد.در این ویدئو ۲۳ دقیقه ای راوی در شهر قدم می زند و با محیط شهر ملایر بیشتر آشنا خواهید شد.قابل ذکر است که این ویدئو توسط یوتیوب unseen corners تهیه شده است.

ارگ نوشیجان ملایر (نوشیجان تپه)

ارگ نوشیجان (آتشکده نوشیجان یا تپه نوشیجان) در ۲۰ کیلومتری شمال غرب ملایر و ۶۰ کیلومتری همدان در استان همدان و در بخش شورکت قرار دارد. در این منطقه سه چرخه تمدن متمایز بوده است. که اولین آن در نیمه دوم قرن هشتم تا اوایل قرن ششم قبل از میلاد است. و مربوط به مادها. آثار معماری در این رابطه عبارتند از: آتشکده (آتشکده) در ضلع غربی تپه، تالار ستوندار یا آپادانا، تالار یا معبد اصلی مورد استفاده برای عبادت، حجره‌ها، انبارها، تونل و باروهای قلعه تمدن هایی که به دنبال آن چرخه دوم و سوم است، روشن نشده است.

قدمت این ارگ به عصر آهن و سلسله مادها می رسد. این بنای ۳۰۰۰ ساله یکی از مهم ترین محوطه های مادها و هخامنشی ایران است. ساختار منحصر به فرد ارگ نوشیجان به عنوان شاهکاری از معماری ایرانی، یکی از بی نظیرترین مکان های کشور ایران به شمار می رود. و به عنوان یک سایت نمونه گردشگری معرفی شده است.این قلعه- معبد روستایی به نام آورزمان در مجاورت خود دارد. زمانی که بارندگی در بهار می باشد، دریاچه‌ای کم‌عمق و جذاب سطح گره‌ها را می‌پوشاند.

کاوش های باستان شناسان سه لایه را بر روی این تپه باستانی آشکار کرده است: لایه اول (ساختمان) توسط مادها، لایه دوم توسط هخامنشیان و سوم توسط سلسله ساسانیان. اولین لایه توسط مادها ساخته شد. در این لایه بنایی باستانی در بال غربی پیدا شده است که اولین آتشکده محسوب می شود. یک شومینه در بال جنوبی نشان می دهد که در این بخش مراسم مربوطه برگزار می شده است. اتاق اصلی معبد یک سازه مخروطی شکل در ضلع شمالی با سه تاقچه است که یکی از آنها شبیه هواکش است.

بنا به فرض بسیاری از باستان شناسان، سقف اتاق ها و انبارها از چوب ساخته شده است، اما سقف برخی از راهروها و اتاق های داخلی به شکل طاق با آجرهای بزرگ ساخته شده است که دارای آجرهای بسیار بلند باستان شناسی است.

حکایت زیر را مردم ساکن در نزدیکی ارگ و معبد نوشیجان نقل می کنند:

همانطور که داستان می گوید، قبلاً یک فنجان طلایی در داخل گره وجود داشت. وقتی مردم از آن آب می‌نوشیدند، می‌گفت: نوشیجان! ( به معنای از نوشیدنی خود لذت ببرید). این بنا در سال ۱۳۴۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حاج سیف الدوله کیست؟

زمانی که از ملایر کنونی اسمی به زبان می آید حیف است که نام مرحوم حاج سیف الدوله آورده نشود ! آرامگاه سیف الدوله در مجاورت پارک ملایر قرار دارد. این مکان در گذشته محل سکونت شخصی حاج سیف‌الدوله (سلطان محمد میرزا سیف‌الدوله، نوه فتحعلی شاه) بوده است. این ملک و اراضی اطراف آن متعلق به امیر معید، نوه سیف‌الدوله بود که ساخت آن را بر عهده داشت. در مجاورت بقعه دارای چهار ورودی است که به صورت تزئینی با آجر منبت کاری شده و سقفی گنبدی شکل دارد.

و اما در پایان این مطلب حیف است که از یک صفحه اینستاگرامی به نام ملایر بوک نام نبرم ، من مدیر این صفحه را نمیشناسم اما می دانم ایشان طبق آخرین الگوهای رفتاری مارکتینگ خیلی حرفه ای در این زمینه برای شهر ملایر فعالیت می کند و اهالی را با چهره های قدیمی ، سر شناس ملایر آشنا می کند. این مطلب قطعا با اطلاعات جدید مجدد بروزرسانی خواهد شد.

منبع اصلی تهیه این مطلب : itto.org